คเณศ หรือคณปติ ไทยเรียก พระคเณศ เป็นหนึ่งในบรรดาเทพเจ้าฮินดู ซึ่งเป็นที่รู้จักและได้รับการนับถืออย่างกว้างขวางมากที่สุด พระองค์เป็นประหนึ่งรูปเคารพที่แทน “พรหมัน” หรือพระเจ้าสูงสุดในศาสนาฮินดู (พราหมณ์) อย่างไรก็ตาม ผู้บูชาถือว่าพระคเณศเป็นผู้บันดาลให้พ้นจากอุปสรรคในการดำเนินกิจการทั้งปวง และนำไปสู่ความสำเร็จ ขณะเดียวกันก็นิยมนับถือในฐานะเทพเจ้าแห่งศิลปวิทยาการทั้งปวง

พระคเณศปรากฏพระองค์ในรูปเคารพที่มีพระวรกายเป็นบุรุษท้องพลุ้ยและเศียรเป็นช้าง ซึ่งมีงาเพียงข้างเดียวบางครั้งทรงถืองาช้างที่หักไว้ในพระหัตถ์ พระองค์มีพระเนตร ๓ ดวง พระเนตรที่ ๓ อาจอยู่ในรูป “ติลกะ” ซึ่งประกอบด้วยเส้นสามเส้นเรียงกันตามแนวนอนพระนลาฏ ทรงสวมยัชโญปวีตในรูปของนาคหรืองู บางครั้งใช้นาคหรืองูรัดพระอุทรไว้ประหนึ่งเข็มขัด บางทีพระหัตถ์ถือนาคหรืองูไว้ด้วย

มหาคเนศ

พระคเนศ 2 กร ประทับนั่งสมาธิ พระหัตถ์ขวาถืองาขวาที่หัก พระหัตถ์ซ้ายถือเหล็กจาร นับเป็นปางเริ่มต้นที่เรียบง่าย ประดิษฐานเพื่อบูชาก่อนเริ่มต้นการกระทำพิธีการทั้งปวง เพราะพระองค์เป็นเทพเจ้าแห่งการขจัดอุปสรรค และบันดาลให้การกระทำสัมฤทธิ์ผล จึงเรียกขานพระนามว่า “ปรถเมศวระ” ผู้เป็นองค์แรกก่อนอื่นใดทั้งหมด ผู้นับถือพระคเณศเป็นเทพเจ้าสูงสุด กล่าวถึงพระองค์ว่า “มหาคเณศ”